Αυτεπάγγελτες Εκταφές και Μνήμες της Λιθιάς
Οι κάτοικοι της μικρής πολιτείας μεριμνούσαν, μετά την ταφή του εκδημούντος, να υπάρχει διπλανός χώρος για τη μελλοντική εναπόθεση και κατοικία των επόμενων συγγενών. Αυτή η πρακτική αντανακλούσε μια νέα ταφική συνήθεια που προέκυψε από την ανάγκη τα υπερήλικα ζευγάρια να θάβονται κοντά το ένα στο άλλο, διασφαλίζοντας έτσι ότι και οι στενοί συγγενείς είχαν τη δυνατότητα να ταφούν στον ίδιο οικογενειακό τάφο. Έτσι, οι ταφικές πλάκες άρχισαν να σμιλεύονται με τα ονόματα και τις σχετικές ημερομηνίες των κεκοιμημένων, δημιουργώντας μια ωραία σύνθεση μνημών και ιστοριών.
Αφορμή για το παρόν αφιέρωμα αποτελεί η υπ’ αριθμό 238 Απόφαση του Δημάρχου Καστοριάς (ΑΔΑ: ΨΖΔΚΩΕΥ-ΕΤΨ), η οποία σχετίζεται με την εκτέλεση αυτεπάγγελτων εκταφών στο Κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου, στη Λιθιά. Σε αυτές τις εκταφές περιλαμβάνονται οι Ευδοκία ή Κία Τουρλάκη, η Αγγελική Σαμαρά και η Μαρία Τύπου-Βάνου, οι οποίες αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τρεις τίτλους βιβλίων που αφηγούνται παιδικές μνήμες από τις ταφικές στιγμές της δεκαετίας του 1970.
Η Ζωή της Ευδοκίας ή Κίας Τουρλάκη
Η Ευδοκία, γνωστή ως Κία, γεννήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 1892, στη Λιθιά και ζούσε στον πάνω μαχαλά. Η ζωή της χαρακτηρίστηκε από δύο βασικές συνήθειες: την αγάπη της για το αυθεντικό τοπικό κρασί και την πώληση του «μπιλίλο», ενός καλλυντικού που υποσχόταν εξαιρετική ομορφιά. Βίωσε τα δύσκολα χρόνια του 20ου αιώνα, μέσα σε εθνοτικές διενέξεις και πολέμους, καθώς και τη φτώχεια της Λιθιώτικης γης.
Για εμάς, ήταν ένας γίγαντας που αντιμετώπιζε τις καθημερινές δυσκολίες με αξιοπρέπεια, υπομονή και αρχοντιά. Στην παιδική μας μνήμη έχει μείνει η εικόνα της γιαγιάς που καβαλούσε το γαϊδουράκι της για να φτάσει στον παράδεισο του μικρού αμπελιού της στην περιοχή «Κουπάτσια». Η Κία προερχόταν από γκρεκομάνικη οικογένεια και είχε ως προστάτες της τα δύο εθνόφρονα ανήψια της κατά τη διάρκεια των μετεμφυλιακών χρόνων.
Είχε παντρευτεί τον Αναστάσιο Τορλάκη, με τον οποίο απέκτησε έξι παιδιά: την Όλγα, τη Φανή, την Πηνελόπη, τη Μαριάνθη, τον Γιώργο και τον Δημήτρη. Η οικογένεια της, όμως, βίωσε δραματικές αλλαγές, καθώς τη διετία 1941-1949 είδε το αρχοντικό της να διαλύεται και τη ζωή της να αλλάζει ριζικά.
Μετά την Κατοχή, ο σύντροφός της κατέφυγε στη Γιουγκοσλαβία, αφήνοντας την Ευδοκία να μεγαλώνει τις κόρες και τον γιο της μόνη. Η 16χρονη κόρη της, Μαριάνθη, ανέλαβε το καθήκον να συνοδεύσει 67 ανήλικα παιδιά προς τη Γιουγκοσλαβία, εξαιτίας της πολιτικής κατάστασης της εποχής. Αυτή η έξοδος σήμαινε τον οριστικό αποκλεισμό κατά την διάρκεια της άδειας αγκαλιάς που διήρκεσε περισσότερα από 40 χρόνια.
Στη Λιθιά, η Ευδοκία αγωνιζόταν να επιβιώσει, πουλώντας ξύλα και ζαρζαβατικά, ενώ παράλληλα διατηρούσε τον αγροτικό μύθο της μακροχρόνιας ύπαρξης πίνοντας καθημερινά ένα ποτήρι κρασί. Η πώληση του μπιλίλο έγινε σύμβολο της προσπάθειάς της να κρατήσει τη ζωή της και της οικογένειάς της ζωντανή σε δύσκολους καιρούς.
Ο Ρόλος των Οικογενειακών Τάφων
Οι οικογενειακοί τάφοι στην μικρή μας πολιτεία αναδεικνύουν τη σημασία της οικογενειακής μνήμης και της παραδοσιακής ταφικής διαδικασίας. Οι κάτοικοι φρόντιζαν ώστε οι τάφοι των εκτεθειμένων συγγενών να γίνονται οικογενειακοί, δημιουργώντας ένα πλέγμα μνημών που περιλάμβανε διάφορες γενιές της ίδιας οικογένειας. Οι οικογενειακοί τάφοι εξυπηρετούνταν από έναν συνεχόμενο και ενιαίο σχεδιασμό που συχνά φιλοξενούσε τα οστά των αποθανόντων.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι οικογενειακοί τάφοι ήταν πραγματικά το σημείο αναφοράς για την ανάμνηση των νεκρών, όπου η ταφική πλάκα αναγραφόταν τα ονόματα και οι ημερομηνίες τους. Αυτή η καταγραφή ήταν ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της μνήμης και της κληρονομιάς της οικογένειας.
Σήμερα, οι οικογενειακοί τάφοι εξελίσσονται και αποτελούν σημαντικό μέρος των κοιμητηρίων, προσφέροντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να ανακαλύψουν την ιστορία και τις παραδόσεις των κοινοτήτων που τους περιβάλλουν. Οι πρακτικές που ακολουθούνται στην ταφή δείχνουν μια βαθιά αφοσίωση στη μνήμη των προγόνων και ενισχύουν τους δεσμούς που συνδέουν τις οικογένειες.
ALKIS MIRTALIS
(Αργύρης Δ. Ήργης)