Η Φωτογραφία του Νίκου Παπατάκη: Ένα Υπαρξιακό Αριστούργημα
Η ταινία “Η Φωτογραφία”, σε σκηνοθεσία του Νίκου Παπατάκη, κυκλοφόρησε το 1986 και κατατάσσεται ανάμεσα στα σπανιότερα και πιο πρωτοποριακά έργα της ελληνικής και ευρωπαϊκής κινηματογραφίας. Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που το ελληνικό σινεμά απέφερε έργα εμπορικά ή λογοτεχνικά, ο Παπατάκης προτείνει έναν κινηματογράφο ο οποίος χαρακτηριστικά αναδεικνύει την ακραία λιτότητα, την ωμή αλήθεια και την υπαρξιακή σιωπή.
Η ταινία ακολουθεί την ιστορία ενός νεαρού μετανάστη που προσπαθεί να επιβιώσει στο Παρίσι, χρησιμοποιώντας ως μοναδικό του όπλο μια φωτογραφία που είναι βασισμένη σε ψέματα. Μέσα από αυτή την αφήγηση, αναδεικνύονται βαθιά ανθρώπινα ζητήματα όπως η εξορία, η αποξένωση, η κατάρρευση προσδοκιών και οι αυταπάτες.
Η Υπόθεση της Ταινίας
Η ιστορία εκτυλίσσεται στην Καστοριά το 1971, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας. Ο ήρωας μας, Ηλίας Αποστόλου, είναι ένας νεαρός άντρας που καταπιέζεται οικονομικά και κοινωνικά και αποφασίζει να μεταναστεύσει στο Παρίσι, όπου ζει ο μακρινός του συγγενής, Γεράσιμος Τζίβας. Όμως, η πορεία του δεν είναι εύκολη. Ο Αντώνης Δούκας, ο άνθρωπος που προμηθεύει τα χρήματα που στέλνει ο Τζίβας στους γονείς του, αρνείται να του δώσει τη διεύθυνση του συγγενή του. Έτσι, ο Ηλίας πηγαίνει στο χωριό του Τζίβα και ανακαλύπτει ότι οι γονείς του έχουν πεθάνει. Με μοναδικό του “διαβατήριο” μια φωτογραφία μιας όμορφης τραγουδίστριας, την οποία προσδιορίζει ως αρραβωνιαστικιά του, καταφέρνει να βρει τον Τζίβα στο Παρίσι, όπου εργάζεται σε ένα μικρό γουναράδικο.
Μετά από την αρχική του έκπληξη και οργή, ο μοναχικός Γεράσιμος φιλοξενεί τον Ηλία στην οικία του. Η φωτογραφία τον γοητεύει και πυροδοτεί εντάσεις, τόσο εσωτερικές όσο και ψυχολογικές, προσδιορίζοντας έναν πόλεμο ανάμεσα στους δύο άντρες. Ο Ηλίας, βλέποντας ότι δεν γίνεται αποδεκτός, εκμεταλλεύεται τη γυναίκα της φωτογραφίας ως μέσο πίεσης ή ελέγχου, οδηγώντας την κατάσταση σε αδιέξοδο.
Η Σκηνική Τεχνοτροπία
Ο Νίκος Παπατάκης αναπτύσσει στη “Φωτογραφία” μια αυστηρά μινιμαλιστική και υπαρξιακή προσέγγιση. Το βλέμμα του είναι ψυχρό και αποστασιοποιημένο, με τους ήρωες να κινούνται μέσα σε έναν περιορισμένο χώρο όπου οι λέξεις είναι ελάχιστες και οι πράξεις κρύβουν βάρος. Η κινηματογράφηση περιλαμβάνει στατικά πλάνα και επαναλάβηση ρυθμών που εντείνουν την αίσθηση εγκλωβισμού. Το Παρίσι, συχνά αναγνωρίσιμο ως ρομαντικό, εδώ αναδεικνύεται ως γκρίζο, ψυχρό και αφιλόξενο, έρχεται να αντικατοπτρίζει την εσωτερική κατάσταση του Ηλία.
Η απουσία παραδοσιακών αφηγηματικών στοιχείων καθιστά την ταινία μια ενορχηστρωμένη εμπειρία μοναξιάς, στην οποία ο θεατής καλείται να συμμετάσχει. Η μουσική είναι περιορισμένη, ενισχύοντας περαιτέρω την αίσθηση της απογύμνωσης και της ωμής πραγματικότητας. Ο Παπατάκης προσκαλεί το κοινό του να συμμετάσχει σε μια οδυνηρή συναισθηματική διαδικασία, αποφεύγοντας την παροχή εύκολων λύσεων ή συγκινήσεων.
Η Αποδοχή και η Κληρονομιά της Ταινίας
Όταν η “Φωτογραφία” κυκλοφόρησε το 1986, δεν έτυχε της αναγνώρισης που άξιζε. Θεωρήθηκε δύσκολη και αποσιωπημένη, κάτι που αποδυνάμωσε την εισπρακτική της επιτυχία. Ωστόσο, η κριτική έντυπη και κινηματογραφική, αναγνώρισε την αισθητική ακεραιότητα και τον αυστηρό χαρακτήρα του Παπατάκη.
Σήμερα, με το πέρασμα του χρόνου, η ταινία εκτιμάται για την πρωτοτυπία της και τη βαθιά ανθρωπιστική της διάσταση, αναγνωρίζοντας τις θεματικές της ξενιτιάς και της υπαρξιακής συντριβής. Επιπλέον, την ορίζουν ως προπομπό αισθητικών τάσεων που θα ακολουθήσουν στο μέλλον.
Η “Φωτογραφία” λειτουργεί σήμερα ως ένας διαχρονικός σχολιασμός της ανθρώπινης ύπαρξης και αναδεικνύει την αγωνία της μοναξιάς στην εποχή μας, καθιστώντας την ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια του ελληνικού κινηματογραφικού πολιτισμού.