Η Έκθεση για την Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς
Η ιστορία μιας εβραϊκής κοινότητας που έχει αφήσει τη δική της σφραγίδα στην Ιστορία αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση με τίτλο «Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη… Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς», η οποία φιλοξενείται στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Αυτή η έκθεση αποτελεί μια πρωτοβουλία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού ERAN για την έρευνα και ανάδειξη της εβραϊκής κοινότητας της Καστοριάς, βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του ιστορικού Θρασύβουλου Παπαστρατή. Στο πλαίσιό της, παρουσιάζονται σημαντικά τεκμήρια και σπάνιο αρχειακό υλικό που συνεισέφεραν καταξιωμένοι συλλέκτες και ερευνητές, όπως οι Χρήστος Καββαδάς, Σπυρίδωνας Αναγνώστου, Νόρα Κούνιο και Πέτρος Παπακυριακού, προσφέροντας πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό.
Η Ιστορική Διαδρομή της Κοινότητας
Η έκθεση εστιάζει στην προπολεμική κοινότητα της Καστοριάς, με ιδιαίτερη αναφορά στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. «Παρουσιάζουμε σπάνια αρχειακά στοιχεία, όπως αυτά του συλλέκτη Χρήστου Καββαδά, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει εκτενή έρευνα για την εβραϊκή κοινότητα της Καστοριάς. Για πρώτη φορά, εκθέτουμε τεκμήρια από το 1921 και έπειτα, τόσο από τις επιχειρήσεις όσο και από την κοινότητα,» εξηγεί η Ξένια Ελευθερίου, επιστημονική υπεύθυνη του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης και γενική επιμελήτρια της έκθεσης. Ο στόχος είναι να προσεγγιστεί η πλούσια ιστορία της προπολεμικής εβραϊκής κοινότητας της Καστοριάς, καθώς και το τραύμα που προκάλεσε το Ολοκαύτωμα.
Μια από τις πρωτοτυπίες της έκθεσης είναι η τρισδιάστατη αναπαράσταση της προπολεμικής συναγωγής Αραγονίας (1830-1948), που έχει υλοποιηθεί από τον Δρ. Ηλία Μεσσίνα. Η συναγωγή αυτή υπήρξε ο κεντρικός χώρος λατρείας για τους Εβραίους της Καστοριάς, περιλαμβάνοντας και έναν μικρότερο χώρο προσευχής.
Διαδραστικές Εμπειρίες για τους Επισκέπτες
Η έκθεση προσφέρει στους επισκέπτες τη δυνατότητα να εξερευνήσουν μια νέα εφαρμογή ψηφιακού χάρτη της Καστοριάς, στον οποίο σημειώνονται όλες οι εβραϊκές κατοικίες, λατρευτικοί χώροι και σημεία εβραϊκής παρουσίας. Μέσω οθόνης αφής, οι επισκέπτες μπορούν να επιλέξουν σημεία του χάρτη και να έχουν πρόσβαση σε πλούσιο πληροφοριακό υλικό και παλιές φωτογραφίες. Επιπλέον, προσφέρεται η δυνατότητα εικονικής πραγματικότητας με τη χρήση γυαλιών VR, δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να πετάξει πάνω από την Καστοριά και να ανακαλύψει σημαντικά σημεία εβραϊκής ιστορίας.
Οπτικοακουστικό Υλικό και Ιστορίες Επιζώντων
Το πληροφοριακό περιεχόμενο είναι διαθέσιμο σε ελληνικά και αγγλικά, συνοδευόμενο από οπτικοακουστικό υλικό. Προβάλλονται δύο ιστορικές ταινίες που καταγράφουν την επίσκεψη του ζεύγους Άννας και Μπόκο Μάγιο το 1937 στην Καστοριά, καθώς επίσης και η βιντεοσκόπηση της επίσκεψης του Αμερικανού Βίκτωρα Χαζάν το 1936. Παράλληλα, το ντοκιμαντέρ TREZOROS – The lost Jews of Kastoria προσφέρει σπάνιο αρχειακό υλικό και προφορικές μαρτυρίες για τα προπολεμικά χρόνια και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Καστοριάς.
Μεταξύ των εκθεμάτων ενσωματώνονται και επιστολόχαρτα από τον Ζιακ Ελιάου, έμπορο γουναρομηχανών που συνελήφθη και εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς. Το βίος τους έχει λεηλατηθεί, ενώ ο Ελιάου ήταν από τους ελάχιστους που επέστρεψαν στην Καστοριά. Η ιστορία του επιβεβαιώνει την καταστροφή που υπέστη η κοινότητα, με το 96% των μελών της να χάνονται στο Ολοκαύτωμα.
Ο Ρόλος της Κοινότητας στη Νεότερη Ιστορία
Ως σημαντικό στοιχείο της έκθεσης προβάλλεται και το υλικό σχετικό με την ιστορία των Καστοριανών της Κωνσταντινούπολης. Μετά την άλωση το 1453, πολλοί Εβραίοι της Καστοριάς εγκαταστάθηκαν στον Μπαλατά, επηρεάζοντας την περιοχή ιδεολογικά και πολιτιστικά. Διαχρονικά, η εβραϊκή παρουσία στην Κωνσταντινούπολη συνεχίστηκε έως το 1960, όταν οι περισσότεροι Εβραίοι μετακόμισαν σε νέες περιοχές της πόλης.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο της έκθεσης είναι η αναφορά στην φασιστική και αντισημιτική οργάνωση «Εθνική Ένωσις Ελλάς», η οποία κατά την προπολεμική περίοδο προκάλεσε ανθεβραϊκά επεισόδια στην περιοχή. Στην έκθεση παρουσιάζονται αντικείμενα και υλικό που αποκαλύπτει τη δράση αυτών των οργανώσεων αλλά και τις συνέπειες που είχε αυτή στα μέλη της κοινότητας.
Μια Σημαντική Έκθεση που Αντικατοπτρίζει τη Μνήμη
Η γενική επιμέλεια της έκθεσης ανήκει στη Δρ. Ξένια Ελευθερίου, ενώ η οργανωτική επιτροπή περιλαμβάνει επίσης σημαντικούς επιστήμονες και ερευνητές στον τομέα. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Αυγούστου 2025, προσφέροντας σε κάθε επισκέπτη την ευκαιρία να ζήσει μια μοναδική εμπειρία που συνδυάζει τη γνώση με την αναστοχαστική αναζήτηση της εβραϊκής ιστορίας στην Καστοριά και την Ελλάδα.